Það setti svip sinn á hátíðina hvað elektróníska tónlist varðar,
að í fyrsta sinni mátti heyra slíka tónlist í alvöru tækjum
á Íslandi. Fyrir utan hljóðfæraleikara sendu Svíar fullkomin tæki
til að flytja elektróníska tónlist; fjögurra rása hljóðflutningskerfi
ásamt tólf hátölurum.
Þegar ISCM hátíðin var hérna árið 1973 vorum við svo illa staddir
hérna að við höfðum ekki möguleika á að spila raftónverkin nema
með því að fá lánaðar græjur. Það var stofnun í Stokkhólmi sem
bauðst til að lána okkur tæki með manni, þannig að við gátum haft
þessa elektrónísku tónleika skammlaust á Kjarvalsstöðum. Sten
Hanson, formaður sænska tónskáldafélagsins vann að þessu vakandi
og sofandi.
Það voru því ekki aðeins vandamálið að semja elektróníska tónlist
á Íslandi tækin til tónlistarflutnings voru hreinlega ekki til
í landinu.
En andinn var til staðar. Á aðalfundi Tónskáldafélagsins í febrúar
1971 var samþykkt eftirfarandi tillaga frá Atla Heimi Sveinssyni
og Leifi Þórarinssyni:
Aðalfundur Tónskáldafélags Íslands skorar á stjórn félagsins að
hlutast til um við Ríkisútvarpið og/eða Sjónvarpið að tónskáldum
þeim, sem áhuga kynnu að hafa, verði sköpuð starfsaðstaða við
samningu elektrónískra tónverka. Einnig verði athugaðir möguleikar
á stofnun elektrónísks stúdíós, sem hér eins og annars staðar
gæti orðið að miklu gagni við gerð svonefndra hljóðtjalda (effekta)
í leikritum o.s.frv.
Ekki voru þessi möguleika kannaðir að neinu gagni hjá stjórn félagsins.
Tveimur árum síðar, í janúar 1973, bar Atli enn á ný fram eftirfarandi
tillögu sem einnig var samþykkt í Tónskáldafélaginu:
Aðalfundur T.Í., haldinn 13. janúar 1973, felur stjórn félagsins
að kanna möguleika á að koma upp vísi að elektrónísku stúdíói
hérlendis. Skal stjórnin leggja fram ýtarlega skýrslu í þessu
máli, og tillögur fyrir næsta aðalfund, 1974.
Ágreiningur var meðal félagsmanna um framkvæmd þessarar tillögu.
Þorkell hafði þá skoðun að rétt væri að bíða aðeins og sjá til
í hinni öru tækniþróun sem þá var og er enn. Atli vildi stökkva
á bak klárnum og hefjast handa og þoka málinu áleiðis. Þessi
skoðanaágreiningur varð þess valdandi að ekkert gerðist í málinu.
Því er að finna síðustu bókun um elektróníska tónlist í fundargerðabókum
Tónskáldafélags Íslands 1974 sem hljóðar þannig:
Elektrónískt stúdíó er ekki tímabært vegna kostnaðar, viðhalds
o.s.frv. Betra væri að styrkja menn til vinnu í erlendum stúdíóum.
Með þessari fundargerð lýkur að mínu mati baráttu fyrstu kynslóðar
elektrónískra tónskálda á Íslandi fyrir opinberri viðurkenningu
á þessum stíl tónlistar. Sú vítamínsprauta sem Atli og Þorkell
höfðu fengið við að semja sín verk, Atli í Kanada (Búr) og Þorkell
í Stokkhólmi (Fípur), ásamt því að gefa áheyrendum kost á að heyra
slíka tónlist í góðum tækjum á Kjarvalsstöðum árið 1973, dugði
ekki til að frekari árangur næðist á heimavelli. Þó svo Þorkell
hafi komist í stúdíó nokkru síðar í Bandaríkjunum, á páskum 1975
(Þar sem hann samdi verkin La Jolla Good Friday I og II, og Race
Track), þá voru þau verk síðustu verk hans á sviði elektrónískrar
tónlistar fram að þessu.
Aðstæður í Evrópu voru á þann veg að hugmyndir að IRCAM (sjá nánar
síðar) voru að fæðast og þar var að opnast stór möguleiki. En
ef ná átti langt á þessu sviði varð að fara í langt nám í elektrónískum
tónlistarfræðum og hafa aðstæður til að fylgja því eftir. Þorkell
valdi þann kostinn að láta öðrum eftir þennan heim, enda voru
tónskáldin Hjálmar H. Ragnarsson, Þorsteinn Hauksson og Lárus
H. Grímsson komnir með annan fótinn í heim tækninnar. Það eru
því þeir sem urðu sporgöngumenn fyrstu kynslóðar elektrónískra
tónskálda á Íslandi.
Bjarki Sveinbjörnsson ©
11. október 1998