Íslensk tónlist af öllu tagi hefur sennilega aldrei heyrst víðar um heiminn og verið notið af fleirum en á síðustu árum. Árið 2005 var enginn eftirbátur áranna á undan að þessu leyti. Fjörleg sköpun og kraftmikill flutningur styrkir stöðugt ímynd þeirra sem starfa á tónlistarsviði hér á landi.

Nýsköpun

Nýsköpun á sviði niðurritaðrar tónlistar var viðunandi á nýliðnu ári. Íslensk tónverkamiðstöð þjónar flytjendum þeirrar tónlistar, skráir verkin og býr þau til flutnings. Rétt ríflega hálft hundrað verka voru skráð inn í gagnagrunn Íslenskrar tónverkamiðstöðvar á síðastliðnu ári. Það þýðir að í safnið bættist ríflega eitt verk í viku hverri að jafnaði. Ljóst er að ekki skila öll niðurrituð verk sér í safn Tónverkamiðstöðvarinnar og jafn ljóst að enn hafa ekki komið í hús verk sem er verið að fínpússa og munu sum verða skráð á árið 2005 þar sem þau hafa að megninu til verið skrifuð á því ári. Hér er rétt að geta þess að sveiflur í innskilum verka eru miklar og tengjast að því er virðist viðburðum og virkni á menningarsviði. Þannig var ríflega þrisvar sinnum fleiri verkum skilað inn á menningarárinu mikla. árinu 2000, þegar menningarstarf í Reykjavík var innblásið af hlutverki borgarinnar sem einni af menningarborgum Evrópu.

Verkin sem komu inn í safnið árið 2005 eru mjög misstór, allt frá litlum smálögum upp í stórar og miklar hljómkviður fyrir fullskipaða sinfóníuhljómsveit. Sum þessara verka hafa því líklega verið mun lengur í smíðum en árið sem um ræðir. Það er athyglisvert að bak við þessa 53 nýju titla standa aðeins 16 tónskáld, fjórar konur og tólf karlmenn. Til samanburðar þá voru árið 2004 skráð 63 verk í safn Tónverkamiðstöðvarinnar og höfundar að baki þeim 27 talsins, fimm konur og tuttugu og tveir karlmenn.

Frumflutningur

En ný verk eru ekki alltaf flutt strax og ekki hafa öll þau verk sem hér hefur verið getið fengið flutning. Frumflutningur verka fer oft á tíðum fram mánuðum eða árum eftir að þau eru fullgerð. Samantekt á fjölda frumfluttra verka, bæði heima og erlendis, mætti ætla að gæfi mynd af svipuðum hlut og nýskráð verk. Það er ekki svo. Frumflutt íslensk verk af því tagi sem hér um ræðir á árinu 2005 eru á annað hundrað, stór og smá. Það þýðir, ef jafnað er á árið, að þriðja hvern dag var frumflutt nýtt íslenskt tónverk. Eru þá meðtalin raftónverk og nafngreind jasstónverk í fjölmiðlum. Rétt er að ítreka að ekki eru talin þau ótal verk sem tilheyra öðrum sviðum tónlistar en hér eru til umfjöllunar.

Íslensk verk erlendis

Endurflutningur stórra verka gefur líka enn eina svipmyndina af áhuga manna á íslenskri nýsköpun á sviði niðurritaðrar tónlistar. Þær stórfréttir fóru víst því miður fram hjá mörgum að Útvarpshljómsveit Bæjaralands í München flutti verkið Orchestra B eftir Atla Ingólfsson á reglulegum tónleikum sínum í febrúar á síðasta ári. Í þeim mánuði var í Noregi líka leikinn konsert fyrir sneriltrommu og hljómsveit eftir Áskel Másson. Svona flutningur kostar tíma og mikla peninga og því má orða það þannig að fjárfestingar í andlegum auði Íslendinga hafi verið verulegar á árinu.

Garðar Cortes og Guðmundur Emilsson voru báðir fengnir til að stjórna sinfónískum tónleikum á erlendri grundu á árinu og báðir höfðu þeir hljómsveitarverk eftir Jón Leifs með í farteskinu. Kammerópera eftir Þorkel Sigurbjörnsson var flutt í Bayruth og verður slíkt að teljast til tíðinda. Verkið var svo flutt aftur nú í janúar í Kanada. Kammertónlistarhátíð í Svíþjóð var að stórum hluta helguð verkum eftir Hauk Tómasson og flutti Caput sveitin þar konsertútgáfu af verkinu Fjórði söngur Guðrúnar, en Haukur fékk eins og kunnugt er Tónlistarverðlaun Norðurlandaráðs fyrir verkið árið 2004. Hljómdiskur BIS útgáfunnar frá síðasta ári sem inniheldur m.a. Flautukonsert nr.2 eftir Hauk var nú í janúar valinn besti klassíski diskurinn 2005 í sínum flokki á MIDEM tónlistarkaupstefnunni.  Rétt fyrir síðustu jól var svo frumflutt nýtt leikhúsverk í Svíþjóð þar sem tónlist eftir Atla Ingólfsson gegnir viðamiklu hlutverki. Er því verki ætlaður ítrekaður flutningur víða um heim. Enn eru því fjárfestingar miklar erlendis í Íslands andans auði og fátt eitt talið. Endurflutningur stórra verka hér innanlands er ótalinn.

Hljóðfæraleikarar

Það er kannski óþarfi að taka fram að frumflutningur og endurflutningur íslenskra verka hér heima og erlendis lægi að mestu leyti niðri ef ekki væru fyrir hendi hreint ótrúlega góðir hljóðfæraleikarar í landinu. Ótrúlega góðir vegna þess hve markaður hér er lítill og vinnuálag mikið á flytjendur, meðal annars vegna lítilla möguleika á endurteknum tónleikum. Þetta gildir ekki síst um flytjendur samtímatónlistar, en það má vera ljóst að í langflestum tilfellum eru flókin og erfið verk aðeins flutt einu sinni eftir þrotlausar æfingar í margar vikur. Margir hafa þó skapað sér tækifæri erlendis og íslenskir flytjendur ferðast með íslensku verkin í farteskinu um allan heim. Nægir þar að nefna Kammersveit Reykjavíkur, Caput, Hamrahlíðarkórinn og t.d. einsöngvara eins og Finn Bjarnason og píanóleikarann Tinnu Þorsteinsdóttur – og er þá fátt eitt talið.

Sungið efni

Þegar litið er yfir sölu kórnótna úr safni Tónverkamiðstöðvarinnar þá bætist við enn ein hliðin á þessum málum. Hátt á sjötta þúsund eintök af  kórnótum voru seld úr safni ITM á árinu 2005. Vel ríflega helmingur þessara eintaka rataði í hendur erlends söngfólks. Titlarnir sem hreyfðust á árinu voru 104, en rétt er að hafa í huga að ITM sendir fjölda titla til kynningar auk söluefnisins. Það er þó skýrt af þessum tölum af flutningur íslenskrar kórtónlistar er mjög mikill og ekki síður erlendis en hér heima.

Tónlistarlífið

Tónlistarlífið á Íslandi er auðvitað miklum mun fjörlegra en þær tölur sem hér hefur verið leikið með gefa til kynna. Meirihluta tónleikamínútna hér á landi er varið til flutnings á erlendu efni eftir látin tónskáld. Í ljósi þess þunga straums af erlendu eldra efni sem íslensk verk þurfa að synda á móti þá má fullyrða að þessi þjóðarlax er bæði sterkur og hugmyndaríkur í baráttu sinni upp strauminn. Dr. Ágúst Einarsson hefur sett fram greiningu á fjármálahliðinni á tónlistarstarfsemi í landinu í mjög forvitnilegri bók Hagræn áhrif tónlistar, en ritið kom út á vegum Viðskipta- og hagfræðideildar Háskóla Íslands árið 2004. Hann hefur með riti sínu frelsað okkur frá því að þurfa aðeins að ræða tónlistina í landinu undir merkjum menningarlegra gilda og geta nú þeir sem vilja notað tölur máli sínu til stuðnings. Í landi þar sem öll gildi virðast mæld með mælistiku ættaðri úr bönkum þá er slík greining ómetanleg.

Spennandi ár framundan

Árið sem nú er hafið er óvenjulega spennandi fyrir íslenskar alætur á tónlist. Tónlistarhátíð Tónskáldafélags Íslands, Myrkir músíkdagar, hefur verið fest í sessi sem meginvettvangur íslenskrar samtímatónlistar og mikilvægi hátíðarinnar sem slíkrar ómælt. Hátíðinni er nýlokið og var hún aftur mjög vel sótt, en samkvæmt talningu 2005 sóttu hana um 3000 gestir. Í faðmi haustbleikra daga mun svo hljóma hér á landi norræn samtímatónlist þegar tónlistarhátíðin Norrænir músíkdagar verða haldnir, en tíu ár eru síðan þessi hátíð fór síðast fram á Íslandi. Að henni standa tónskáldafélögin á Norðurlöndum. Hátíðin skartar flutningi á EDDU I eftir Jón Leifs, umfangsmikilli óratóríu eftir höfuðskáld þjóðarinnar á sviði tónlistar.

Gæðin metin

Að lokum er rétt að taka fram að hér hefur ekki verið fjallað um það mikilvægasta  sem eru auðvitað gæði verkanna en ekki magn þeirra. Gimsteinar menningarinnar verða ekki til í óvirku tómi heldur aðeins í samfélagi þar sem fólk hefur svigrúm til könnunar, sköpunar og tjáningar. Sögunni gömlu um hvað það eru margir kallaðir en fáir útvaldir verður hins vegar aldrei breytt. Djarfir og forvitnir neytendur menningarinnar munu svo leika það hlutverk að finna hver er hvað.


Greinin birtist fyrst í Lesbók Morgunblaðsins 18. febrúar 2006.