Erlendir tónlistarmenn á Íslandi á 20. öld
Grein II: Stríðsgróðinn – evrópsk hámenning
Ingibjörg Eyþórsdóttir
<ingibjorge at ruv.is>
![Ingbjörg Eyþórsdóttir]() Íslendingar högnuðust vel á því stríði sem nefnt hefur verið Heimsstyrjöldin síðari og háð var á árunum 1939-1945. Hins vegar er ekki víst að allir geri sér grein fyrir því hversu fjölbreyttur sá gróði var né hinu að hann tók að berast hingað nokkru fyrir stríð; hingað komu þrír hámenntaðir tónlistarmenn, allir á flótta undan vitfirringu nasismans á síðustu árunum fyrir stríðið og auðguðu íslenskt tónlistarlíf stórkostlega. Við búum enn að þeim auð á margan hátt. Þessir menn kenndu ungviðinu, sem núna er stærsti hluti íslenskra tónskálda og annarra tónlistarmanna á miðjum aldri, og einn þeirra lagði grunn að tónlistarfræðilegri þekkingu þjóðarinnar á eigin tónlistararfi.
Þrír menn sem síðar áttu eftir að verða meðal virtustu tónlistarmanna þjóðarinnar
komu til landsins á árunum fyrir seinni heimsstyrjöldina á flótta undan nasismanum.
Þetta voru:
Róbert Abraham Ottósson (1912-74), kom til landsins árið 1935. Hann kom frá Kaupmannahöfn
þar sem hann hafði starfað, en ekki beint frá Þýskalandi, en hann var þýskur
ríkisborgari.
Heinz Edelstein, (1902-59) kom frá Þýskalandi árið 1937 fyrir milligöngu skólastjóra
Handíðaskólans í Reykjavík, Lúðvíks Guðmundssonar.
Victor Urbancic, (1903-58) kom frá Austurríki árið 1938 fyrir milligöngu Franz
Mixa.
Þeir Róbert Abraham og Heinz Edelstein voru af gyðingaættum og var því ekki vært í heimalandi sínu eða á áhrifasvæðum þess og Melitta Urbancic, eiginkona Victors var það líka.
Þessir þrír menn voru allir kennarar við Tónlistarskólann í Reykjavík á tímabili
og áttu stóran þátt í því að sá skóli breyttist nánast á svipstundu úr litlum
skóla á hjara veraldar í evrópska tónlistarakademíu í háum gæðaflokki. Heinz
Edelstein tók síðar upp á því að kenna íslenskum börnum tónlist einsog börnum
og lifir skólinn hans góðu lífi enn þann dag í dag. Þeir voru auk þess virkir
í flutningi tónlistar hvort heldur sem stjórnendur eða hljóðfæraleikarar og Róbert
Abraham lagði grunninn að tónvísindum sem fræðigrein á Íslandi.
Robert Abraham – hljómsveitarstjóri
Robert Abraham kom hingað fyrstur þessara manna árið 1935, þá kornungur maður, aðeins 23 ára gamall. Hann var yngstur þeirra tónlistarmanna sem komu hingað á flótta undan nasismanum og sá eini sem ekki var fjölskyldumaður á þeim tíma. Hann hafði verið nemandi í hljómsveitarstjórn og tónsmíðum í Berlín og komist þar í kynni við tvo af helstu hljómsveitarstjórum sinnar samtíðar, þá Bruno Walter og Wilhelm Furtwängler sem þá var aðalhljómsveitarstjóri Berlínarfílharmóníunnar. Árið 1934 hafði Róbert farið frá Berlín, en þar var honum ekki lengur vært eftir valdatöku nasista, jafnvel þótt foreldrar hans hefðu kastað trúnni og tekið upp kristna trú sem hann aðhylltist sjálfur. Hann fluttist til Parísar þar sem hann hélt áfram námi en fór þaðan til Kaupmannahafnar þar sem honum hafði boðist staða sem stjórnandi útvarpshljómsveitarinnar. Þegar til átti að taka hafði staðan verið lögð niður, en hann var samt kyrr í Kaupmannhöfn veturinn 1934-35 við ýmis störf, stjórnaði m.a. tónleikaröð í Carlsberg-Glyptótekinu sem bar nafnið „Fra barok til klassik“. Á þeim tíma sem hann dvaldist í Kaupmannahöfn kynntist hann norrænufræðingnum Dr. Lis Jacobsen sem kveikti með honum áhuga á íslenskri menningu og því fólki sem hér bjó. Hann ákvað að halda til Íslands og spurðist fyrir um stöður í tónlist á Íslandi í sendiráðinu í Kaupmannahöfn. Þar varð fátt um svör, og maðurinn raunar varaður við því að hér væri tónlistarlífið með bágbornara móti. Það mun heldur hafa eflt hann en hitt – hann taldi að því fleiri yrðu verkefnin - og hingað kom hann strax um haustið 1935. Hann hélt rakleiðis á fund Páls Ísólfssonar sem þá var allt í öllu í tónlistarlífi höfuðstaðarins, skólastjóri Tónlistarskólans, tónlistarstjóri Ríkisútvarpsins og dómorganisti, svo fátt eitt sé nefnt. Páll ráðlagði honum að fara til Akureyrar, því þar vantaði sárlega tónlistarmenn. Róbert gerði það, og var á Akureyri í fimm ár. Til lengdar mun hann ekki hafa unað sér vel fyrir norðan þótt hann eignaðist þar nokkra ágæta vini og sálufélaga; ekki er ólíklegt að óvild Björgvins Guðmundssonar hafi átt einhvern hlut í því. Björgvin hafði stofnað Kantötukór Akureyrar árið 1932 og þegar Róbert stofnaði blandaðan kór, Samkór Róberts Abrahams veturinn eftir, leit Björgvin svo á að það væri til höfuðs sér og sínu starfi. Auk þess er raunalegt til þess að vita að eftir því sem hann sjálfur sagði frá, þá var það „einkennileg tilviljun, að ég varð persónulega aldrei fyrir neinu aðkasti vegna ætternis míns fyrr en norður á Akureyri, en þar orguðu einu sinni tveir drukknir menn á eftir mér, að ég væri „helvítis gyðingur“.
Robert Abraham fór fljótlega að kalla sig Róbert Abraham Ottósson, að íslenskri
fyrirmynd óumbeðinn. Hann flutti aftur suður árið 1940 og hafði þá tekist að
fá móður sína til sín. Hún flutti síðar áfram vestur um haf, til bróður Róberts
sem kenndi tónlistarmannfræði við Berkeley-háskólann í Kaliforníu.
Fyrst eftir komuna suður starfaði Róbert hjá breska hernum, en ekki leið á löngu
þar til hann var kominn á kaf í tónlistarlífið. Hann kenndi víða, fyrst tónlistarsögu
við Menntaskólann í Reykjavík og á píanó í einkatímum en ekki leið á löngu þar
til hann fékk kennslu við Tónlistarskólann í Reykjavík þar sem hann kenndi tónfræðigreinar
og píanóleik. Þar starfaði hann lengi og hafði mikil áhrif á margar kynslóðir
íslenskra tónlistarmanna. Hann var ákaflega fjölhæfur maður. Eins og fyrr segir
hafði hann lært tónsmíðar og hljómsveitarstjórn í Þýskalandi, en eftir að hingað
kom bætti hann við kórstjórn auk kennslunnar. Hann var auk þess mjög snjall útsetjari
og greip þá gjarnan niður í þjóðlagaarf þjóðarinnar og útsetti lítil og brothætt
lög fyrir kóra á frábæran hátt.
Hann var fyrst og fremst menntaður sem hljómsveitarstjóri þegar hann kom hingað
og kór- og hljómsveitarstjórn skipaði alla tíð stóran sess í lífi hans. Hann
stjórnaði t.d. Sinfóníuhljómsveit Íslands á fyrstu tónleikum hennar, sem voru
í Austurbæjarbíói, 9. mars árið 1950 og oft síðar og hann og Victor Urbancic
áttu stærstan hlut í því að kynna fyrir þjóðinni þann stórkostlega hluta tónbókmenntanna
sem útheimtir kór og sinfóníuhljómsveit, enda var Róbert stjórnandi Söngsveitarinnar
Fílharmóníu frá stofnun hennar árið 1959 til dauðadags. Segja má að hann hafi
tekið við þessu starfi Victors Urbancic þegar hann féll frá árið 1958.
Allir þeir tónlistarmenn sem hingað fluttust, og þá sérstaklega frá Austurríki
og Þýskalandi, voru aldir upp við mikinn aga. Þennan aga þekkja allir tónlistarmenn
og þá sérstaklega klassískt menntaðir. Þegar þeir komu til landsins þekktu Íslendingar
hann ekki og til eru margar sögur af Róbert Abraham þegar agaleysi landans fór
út fyrir öll mörk – að hans mati. Hann átti það til að slá af ef menn gerðu einhver
mistök, og það jafnvel á tónleikum. Yfirleitt kunnu samstarfsmennirnir að meta
þetta og flestir skildu að fúsk og kæruleysi var versti óvinur tónlistarinnar.
Ekki leið á löngu uns fræðimaðurinn vaknaði í Róbert, en athyglisvert er að af
þeim þremur hámenntuðu tónlistarmönnum sem hingað komu frá Austurríki og Þýskalandi
á fjórða áratug síðustu aldar, var Róbert sá eini sem ekki var með doktorsgráðu
í tónvísindum. Hann bætti úr því hér á landi og varð fyrsti maðurinn til að ljúka
slíkri gráðu við íslenskan háskóla árið 1959 og reyndar sá eini enn sem komið
er. Við eigum reyndar nokkra hámenntaða tónvísindamenn með doktorsgráðu, en Róbert
Abraham Ottósson er sá eini sem lokið hefur henni við íslenska menntastofnun.
Hann lagðist í grúsk og rannsakaði Þorlákstíðir, eða tíðasöng heilags Þorláks,
sem taldar hafa verið með fyrstu tónsmíðum hérlendum, en Róbert sýndi fram á
að þær eru samdar eftir erlendri fyrirmynd, sem hann fann í enskum handritum
dóminikanamunka frá 13. öld.Hann varð fljótlega virtur fræðimaður meðal jafningja
sinna í Evrópu og var m.a. fenginn til að skrifa kafla um tvísöng í hið merka
rit Kultur Historisk Leksikon for Nordisk Middelalder sem var gefið út sameiginlega
á öllum Norðurlöndunum á árunum 1956-78.
Það er ekki að furða að fyrsti íslenski tónvísindamaðurinn skyldi vera þýskur
gyðingur. Tónvísindi standa á gömlum merg í þýskumælandi löndum en tónlist og
tónlistarfræði hefur í aldanna rás ekki verið gert jafn hátt undir höfði og bókmenntum
hér á landi og í raun ekki fyrr en vegna áhrifa manna eins og Róberts sem það
fór að breytast. Til þess þurfti miðevrópskan menntamann, sem auk þess stóð styrkum
fótum í ríkulegri tónlistar- og menntamenningu gyðinga, sem segja má að hafi
skipað óvenjustóran sess í Evrópu á síðustu áratugum 19. aldar og þeim fyrstu
á 20. öldinni, eða fram að nasismanum.
Þegar Róbert Abraham lést gegndi hann ýmsum embættum, þar á meðal var hann Söngmálastjóri
Þjóðkirkjunnar og dósent í litúrgíu, eða messu- og sálmasöngfræðum við guðfræðideild
Háskóla Íslands, auk starfa sinna við tónlistina.
Heinz Edelstein – doktor í tónvísindum Í Morgunblaðinu 13. janúar árið 1938 birtist lítil auglýsing svohljóðandi: „Nokkrir nemendur geta fengið kennslu í sellóleik við Tónlistarskólann, kennari Dr. Heinz Edelstein. Upplýsingar gefur skólastjórinn Páll Ísólfsson (sími 4645). Tónlistarskólinn.“
Á bak við þessa litlu auglýsingu býr örlagasaga heillar fjölskyldu, og í raun
fjölda manna. Nefndur Dr. Heinz Edelstein var hámenntaður tónlistarfræðingur
frá Þýskalandi. Hann var auk þess gyðingur. Nokkrum árum áður en hann fluttist
hingað var farið að útiloka fólk af gyðinglegum uppruna frá öllum almennilegum
störfum í Þýskalandi. Dr. Edelstein, sem var sellóleikari og auk þess doktor
í tónvísindum, var á þessum tíma í Strengjasveit Ernst Druckers og drýgði tekjurnar
með því að selja hreinlætisvörur. Strengjasveitin var eingöngu skipuð gyðingum,
og mátti aðeins halda tónleika fyrir aðra gyðinga. Launin nægðu hvergi
til að framfleyta fjögurra manna fjölskyldu, þrátt fyrir aukapeningana fyrir
sápusöluna. Heinz Edelstein vann því að því öllum árum að koma fjölskyldunni
í burtu.
Fr. Fleischmann hafði kennt á selló við Tónlistarskólann í Reykjavík fyrsta starfsár
hans, þ.e. 1930-31, en farið héðan að því loknu. Síðan var engin sellókennsla
við skólann fyrr en starfsárið 1936-37, en þá var hér maður að nefni Hans Quiqueres
sem sá um hana, líka aðeins um eins árs skeið. Haustið 1937 fór Lúðvík Guðmundsson
þáverandi skólastjóri Handíðaskólans til Hamborgar, meðal annars til að svipast
um eftir kennurum fyrir skólann. Það gerði hann að beiðni Ragnars í Smára en
Ragnar var var einn af postulunum tólf sem staðið höfðu að stofnun Tónlistarfélagsins,
sem rak í raun Tónlistarskólann í Reykjavík. Ragnar hafði beðið Lúðvík um að
svipast um eftir manni sem gæti annast sellókennslu og séð um kammertónlist við
Tónlistarskólann. Heinz Edelstein var staddur í Hamborg þetta haust og frétti
af þessum manni sem héldi uppi spurnum um sellóleikara. Hann skundaði til fundar
við hann vopnaður sellóinu sínu og eintaki af doktorsritgerðinni, sem fjallaði
um skoðanir Ágústínusar kirkjuföður á tónlistinni. Hann var ráðinn á staðnum
– án þess að pakka upp hljóðfærinu, og ritgerðin var ólesin.
Ekki mun Heinz Edelstein hafa litist á blikuna þegar hann kom hingað í svartasta
skammdeginu í desember árið 1937 og hann reyndi allt hvað hann gat til að fá
vinnu annars staðar. Hann fór aftur til Þýskalands árið eftir, en ástandið hafði
heldur versnað þar en hitt. Hann fór aftur út til Íslands og fljótlega sendi
hann eftir fjölskyldu sinni, konu sinni Charlotte, sem sjálf var með doktorspróf
í hagfræði og sonunum Wolfgang og Stefáni. Fyrst eftir að þau fluttust hingað
hokruðu þau í íbúð sem Ragnar í Smára hafði útvegað þeim fullri af sápukössum
í húsgagna stað, sem óneitanlega var kalhæðnislegt fyrir gamla sápusalann. Eins
og fyrir kraftaverk tókst systur Charlotte að koma búslóð þeirra í skip og þannig
gátu þau fljótlega komið sér upp vistlegu heimili.
Edelstein kenndi fyrst um sinn sellóleik og kammertónlist við Tónlistarskólann.
Hann varð einnig áberandi sem fremsti sellóleikari þjóðarinnar og spilaði víða,
ýmist í litlum kammerhópum eða í hljómsveitum og þá var hann jafnan leiðari sellóanna.
Fljótlega fór hann að finna fyrir því að kennslu vantaði fyrir yngri nemendur
og undir stríðslok fékkst leyfi Tónlistarfélagsins til að stofna deild við Tónlistarskólann
ætlaða þeim. Upp úr þeirri deild spratt síðan hugmyndin að Barnamúsíkskólanum
því aðsókn að þessum tónlistarforskóla var framar öllum vonum. Heinz Edelstein
tók þá á það ráð að ferðast til Þýskalands og Austurríkis til að kynna sér svipaða
skóla í þessum löndum og hugmyndafræði að baki þeirra. Barnamúsíkskólinn, sem
síðar fékk nafnið Tónmenntaskóli Reykjavíkur, var stofnaður árið 1952 af dr.
Heinz Edelstein. Þetta var algert brautryðjendastarf hér á landi. Fyrst um sinn
voru aðeins tveir kennarar við skólann, Heinz Edelstein og Róbert Abraham Ottósson.
Þessi skóli var lengi vel eini tónlistaskólinn ætlaður börnum á Íslandi og stór
hluti íslenskra tónlistarmanna og tónlistaráhugamanna hefur gengið í þennan skóla.
Skólinn er ennþá í fullu fjöri undir styrkri stjórn Stefáns Edelstein, sonar
Heinz.
Heinz Edelstein leist ekki á blikuna í upphafi dvalar sinnar hér, en samt fór
það svo að hann bast landinu sterkum böndum. Hann tók upp á því, sem innlendum
mönnum hefur líklega þótt hálf einkennilegt, að fara um landið fótgangandi og
festi þannig ást á landinu. Honum auðnaðist þó ekki að búa á Íslandi til æfiloka,
eins og hann þó helst vildi. Honum var ráðlagt af heilsufarsástæðum a flytja
í mildara loftslag og það gerði hann árið 1957, en þá fluttist hann aftur til
Freiburg í Þýskalandi. Hann hafði einhver áform um að flytja annaðhvort til baka
til Íslands, eða flytjast til Ísraels, sem hlýtur að hafa verið fyrirheitna landið.
Honum entist þó ekki aldur til þess, en hann lést árið 1959, aðeins 57 ára að
aldri.
Victor von Urbantschisch – annar doktor í tónvísindum Þegar Franz Mixa fluttist í burtu frá Íslandi sá hann að sjálfsögðu um að útvega
eftirmann sinn (sjá grein I). Hann hafði séð þjóðinni fyrir ótal tónlistarmönnum
á meðan hann dvaldi hér og átti eftir að halda því áfram löngu eftir að hann
hvarf til annarra starfa í fæðingarborg sinni, Graz í Austurríki. Victor von
Urbantschisch, doktor í tónvísindum og hljómsveitarstjóri fluttist hingað árið
1938. Eiginkona hans, Melitta, sem einnig var hámenntuð kona var af gyðingaættum
og því var vistin í Austurríki að verða óþolandi. Hann tók því fegins hendi boðinu
um stöðu fjarri evrópska brjálæðinu. Þegar hingað kom tók hann við störfum Mixa
á öllum vígstöðvum tónlistarinnar, kennslunni í Tónlistarskólanum og hljómsveitarstjórn,
en auk þess varð hann fljótlega organisti og kórstjóri við Landakotskirkju og
gegndi þeirri stöðu til dauðadags. Hann var auk þess tónskáld, en hér á
landi hafði hann lítinn tíma til að sinna því og því eru flest verka hans frá
árunum fyrir 1938.
Victor von Urbantschisch breytti rithætti á nafni sínu fljótlega eftir komuna
til Íslands í Victor Urbancic, til að innfæddir ættu auðveldara með að lesa úr
því og bera rétt fram.
Urbancic var hálærður maður á sviði tónlistar. Hann hafði lokið doktorsprófi
aðeins 22 ára gamall og skrifað lokaritgerð sína um sónötuformið í verkum Brahms
sem enn er getið sem undirstöðurits um efnið þótt langt sé um liðið. Hann lagði
einnig stund á nám í hljómsveitarstjórn og tónsmíðum hjá mjög virtum kennurum
og var ágætis píanóleikari og organisti. Eftir að hann lauk námi gegndi hann
stöðu hljómsveitarstjóra við ýmis fræg óperuhús, í Mainz í Þýskalandi, í Belgrad
í Serbiu og Graz í Austurríki. Hann kenndi auk þess píanóleik og hljómfræði við
Tónlistarháskólann í Graz. Ekkert benti því til annars en að hans biði glæstur
ferill á hinum ýmsu sviðum tónlistarinnar í Asturríki, þegar fótunum var kippt
undan þessu öllu með nasismanum, því þótt Urbancic væri sjálfur kaþólskur var
kona hans Melitta af gyðingaættum.
Það var sérstök gæfa fyrir okkur að fá hann hingað, enda gekk hann strax í öll
möguleg störf í tónlistinni, rétt eins og Fanz Mixa, fyrirrennari hans hafði
gert. En óneitanlega leitar stundum á mann hvernig líðan þessara sprenglærðu
kúlturmanna hefur verið hér á landi fyrst eftir komu þeirra hingað. Hér var ekkert
til, ekki almennileg hljómsveit, ekkert tónleikahús og raunar ótrúlegt að það
skuli fyrst núna standa til bóta, nærri 70 árum síðar. Sjálfur átti hann þátt
í að koma hljómsveitinni til manns.
Þegar Victor Urbancic kom til landsins var nærri engin hefð fyrir blönduðum kórum
á Íslandi. Helsta ástæða þess var ákaflega sterk karlakórahefð, sem olli því
að varla fékkst nokkur karlmaður í blandaðan kór. Þetta vandamál var gjarnan
leyst með því að manna karlaraddir á síðustu stundu með heilu karlakórunum; t.d.
voru karlaraddir Þingvallakórsins sem stofnaður var í tilefni Alþingishátíðarinnar
fengnar með því að karlakórinn Fóstbræður gekk til liðs við hann í heilu lagi.
Þessu breytti Urbancic. Fyrsta stóra verkefni hans eftir komuna hingað var að
stjórna Hljómsveit Reykjavíkur ásamt rúmlega 50 manna kór á hátíðartónleikum
sem haldnir voru í tilefni af því að 20 ár voru liðin frá því að Ísland varð
fullvalda árið 1918. Hann hafði mjög stuttan tíma til æfinga og efnisskráin var
að miklu leyti verk sem hann hafði aldrei séð áður, eftir íslensk tónskáld, og
auk þess sungin á íslensku. Hann þurfti því bæði að læra verkin og framburð tungumálsins.
Þarna lagði hann grunninn að því sem koma skyldi og hann átti eftir að æfa og
flytja ótrúlegustu verk. Árið 1943 æfði hann stytta útgáfu af Jóhannesarpassíunni
eftir J.S.Bach og í ofanálag fékk hann þá stórkostlegu hugmynd að setja Passíusálma
Hallgríms Péturssonar og sálma ýmissa annarra íslenskra 17. aldar skálda við
verkið. Það hefur verið ærin vinna að fella textana að verkinu, auk þess að skrifa
út alla parta, en þetta gerði Urbancic allt saman og vann við það ótrúlegt þrekvirki.
Hann stjórnaði fyrstur manna ótrúlega mörgum perlum tónbókmenntanna með kór og
hljómsveit hér á landi. Þetta gerði hann allt með lítilli og ófullkominni hljómsveit
og fyrstu árin með alls óvönu söngfólki. Auk þess var allt þetta starf unnið
með fullri kennslu við Tónlistarskólann.
Þjóðleikhúsið var vígt árið 1950 og opnunarsýningin var Nýársnóttin eftir Indriða
Einarsson. Victor Urbancic stjórnaði tónlistinni og hann stjórnaði einnig frægri
uppfærslu á Rigoletto eftir Verdi ári síðar. Ári 1953 var hann svo ráðinn kór-
og hljómsveitarstjóri hússins. Þetta var gert í óþökk Tónlistarfélags Reykjavíkur,
sem hafði staðið fyrir komu hans til landsins 15 árum áður og vildi sitja eitt
að kröftum hans. Stóð nokkur styr um þetta í langan tíma, helst milli Þjóðleikhússtjóra
og Tónlistarfélagsins og tók sinn toll af Urancic, því hann mun hafa tekið þetta
nærri sér. Hann hafði starfað við virt óperuhús í Evrópu áður en hann kom hingað
og greinilegt að hann hafði ást á listforminu og því haft einlægan áhuga á að
starfa hjá húsinu. Hins vegar má segja það Tónlistarfélaginu til málsbóta að
til hafði staðið að Þjóðleikhúsið tæki þátt í rekstri Sinfóníuhljómsveitarinnar
þegar hún var stofnuð árið 1950, en ekkert varð af því. Því óttaðist félagið
að þetta kæmi niður á starfsemi hinnar nýstofnuðu hljómsveitar. Ekki verða þessar
deilur raktar hér frekar, en þær virðast hafa verið nokkuð harðar og stóryrði
fuku á báða bóga.
Victor Urbancic varð ekki langlífur maður. Hann lést fyrir aldur fram á föstudaginn
langa árið 1958 eftir tuttugu ára veru hér á landi, aðeins 54 ára gamall. Hann
skilaði hins vegar æfiverki sem venjulegt fólk vinnur á mun lengri tíma, en kannski
það útskýri að einhverju leyti skammlífi hans.
Breytingarnar sem urðu við komu þessara þriggja manna voru gagngerar. Allt í
einu var kennaralið Tónlistarskólans aukið með þremur hámenntuðum tónlistarmönnum
og skólinn því skyndilegar orðinn eins og þýskur tónlistarháskóli i hæsta gæðaflokki,
því auk þeirra þremenninganna bættist Björn Ólafsson í hópinn haustið 1939 og
Árni Kristjánsson var einn af helstu píanókennurum skólans. Íslenskir tónlistamenn
á miðjum aldri hafa allir notið góðs af kröftum þessara snillinga. Öll upprennandi
tónskáld þjóðarinnar sóttu tíma í tónsmíðum, tónfræði og/eða tónlistarsögu hjá
annaðhvort Victori Urbancic eða Róbert Abraham eftir að hann fór að kenna við
Tónlistarskólann. Heinz Edelstein skólaði hljóðfæraleikarana í kammertónlist
auk þess sem hann kenndi á selló, og sá svo til þess að næsta kynslóð fengi menntun
við hæfi frá blautu barnsbeini.
Strax eftir síðari heimsstyrjöldina fóru síðan að koma hingað menn sem voru á
annars konar flótta. Evrópa var í rústum eftir stríð og þá sérstaklega hin þýskumælandi
lönd. Hér var hins vegar mikil uppbygging á öllum sviðum og Ísland var auk þess
á leiðinni með að verða aðalstoppistöð allra sem flugu yfir Atlantshafið. Hér
héldu því margar af skærustu stjörnum tónlistarheimsins tónleika.
Við munum skoða þessi ár nánar í næstu grein.
Höfundur lauk BA-prófi í tónlistarfræði frá LHÍ vorið 2005 og starfara í Ríkisútvarpinu.
Greinin birtist fyrst í Lesbók Morgunblaðsins, laugardaginn 21. apríl 2007.
Heimildir |