Jón Laxdal

III Tímabilið 1900 – 1930: Tónlistarlíf í Reykjavík 1911-1930 – Tónskáld tómabilsins

Tónskáld tímabilsins
Hér á eftir verður sagt nánar frá þeim tónskáldum, sem nefnd eru hér að framan í innganginum að þessu tímabili. Áður hefur þó verið talað um þá Sveinbjörn Sveinbjörnsson og Bjarna Þorsteinsson. Sum eru komin til sögunnar áður en þetta tímabil hefst og láta einnig að sér kveða á næsta tímabili. Fæst eru þau fædd í Reykjavík, en þau eru búsett í bænum um lengri eða skemmri tíma, og hafa áhrif á músíklífið. List þeirra á erindi til þjóðarinnar og þau eru þjóðkunn. En engu að síður tilheyra þau tónlistarsögu Reykjavíkur, þar sem þau lifa og starfa, á sama hátt og Mozart, Haydn, Beethoven og Schubert eru kennd við Vínarborg, þótt enginn þeirra sé þar fæddur, nema sá síðastnefndi.  

Jón Laxdal (1865 - 1928)
Jón Laxdal er fæddur á Akureyri 13. október 1865. Foreldrar hans voru Jón Guðmundsson hafnsögumaður og kona hans Friðbjörg Guðrún Grímsdóttir bókbindara Laxdal á Akureyri. Ólst hann upp í foreldrahúsum til 12 ára aldurs, en fór þá til Eggerts Laxdals, móðurbróður síns, og starfaði við verzlun hans á Akureyri til 18 ára aldurs. Árlangt var hann bókhaldari við Höpfnersverzlun á Blönduósi í forföllum annars manns (1883-84). Tvítugur að aldri (1885) gerðist hann bókhaldari við Knudtsonsverzlunina í Keflavík og var þar í sex ár, en fór þá um haustið 1891 utan og dvaldi vetrarlangt í Kaupmannahöfn (1891-92). Vorið eftir kom hann heim og gerðist bókhaldari í Reykjavík við sömu verzlun (Knudtson-verzlunina). Um veturinn 1895 varð hann forstjóri Tangsverzlunar á Ísafirði og gegndi því starfi í 13 ár (1895-1909). Árin 1909-1910 var hann erlendis í þeim erindum að kynna sér bankastörf í Danmörku og Skotlandi. Eftir það settist hann að í Reykjavík og gerðist brátt umsvifamikill kaupsýslumaður. Nokkrum árum fyrir andlát sitt varð hann ræðismaður Tjekkoslóvakíu hér á landi. Jón Laxdal varð bráðkvaddur á heimleið til Íslands, eftir heilsubótardvöl erlendis, hinn 7. júlí 1928, og skorti þá tæplega 3 mánuði í 63 aldursárið. Það var hjartað, sem bilaði.

Jón Laxdal lærði ungur að leika á hljóðfæri hjá Magnúsi Einarssyni organleikara á Akureyri og byrjunaratriðin í hljómfræði lærði hann hjá Birni Kristjánssyni, síðar bankastjóra, sem þá var á Akureyri. En ofan á þann grundvöll byggði hann síðan með sjálfsnámi og sýna lög þau, sem hann hefur samið, hve honum hefur orðið ágegnt í þeirri grein.

Jón Laxdal var duglegur kaupsýslumaður, starfsmaður mikill, forsjáll og áreiðanlegur í viðskiptum, enda varð hann vel stæður efnalega. En tónlistin var líf hans og yndi.  Á yngri árum hafði hann verið kirkjuorganisti á Akureyri, þá innan 18 ára aldurs, og flest árin, sem hann var í Keflavík, var hann organisti við Útskálakirkju og stundum einnig við Hvalsneskirkju. Á Ísafirði stóð hann fyrir söngfélögum. Á árunum 1892-95, þegar hann var bókhaldari við Knudtson-verzlunina í Reykjavík, söng hann í karlakórnum „14. janúar“ undir stjórn Steingríms Johnsen. Sigfús Einarsson söng þá einnig í kórnum og segir hann, að Jón Laxdal hafi verið einn af atkvæðamestu meðlimum kórsins og hrókur alls fagnaðar. Jón Laxdal var einn af stofnendum söngfélagsins „17. júní“ árið 1912, og reyndist þá sem fyrr hinn ágætasti félagsmaður, segir Sigfús, sem var söngstjórinn. Þeir Sigfús og Laxdal stofnuðu formlega „Hljómsveit Reykjavíkur“ árið 1925 og var Laxdal formaður hennar meðan hann lifði.

Árið 1907 komu út tvö kunnustu sönglögin eftir hann: „Fuglar í búri“ og „Sólskríkjan“. Bæði lögin voru samin löngu áður og orðin kunn af söngskemmtunum fyrir aldamótin. Árið 1910 kom út safn af sönglögum fyrir fjórar ósamkynja raddir, sem hann hafði tekið saman. Flest lögin eru útlend, en nokkur eru íslenzk, þ.á.m. sex frumsamin eftir hann sjálfan. Af þeim hafa tvö orðið sérstaklega vinsæl: „Oft um ljúfar, ljósar sumarnætur“ og „Drottinn, sem veittir frægð og heill til forna“. Fyrrnefnda lagið mun vera fyrsta sönglag höfundarins og hafði áður birzt í tímariti.

Á aldarafmæli þjóðskörungsins Jóns Sigurðssonar 17. júní 1911 heyrðist í fyrsta sinn hið snjalla lag Jóns Laxdals „Vorvísur“ („Sjá roðann á hnjúkunum háu“) við kvæði Hannesar Hafsteins. Á þeirri stundu vakti ljóð og lag mikla hrifningu. Lagið kom út sérprentað árið eftir, bæði í raddsetningu fyrir karlakór og blandaðan kór.

Jón Laxdal samdi lög við tvo kvæðaflokka eftir Guðmund Guðmundsson: „Helga hin fagra“ og „Gunnar á Hlíðarenda“. Hinn síðarnefndi var sunginn í Bárunni hér í Reykjavík á fimmtugsafmæli tónskáldsins, 13. okt. 1915, af karlakórunum „17. júní“ og einsöngvurum undir stjórn höfundarins. Lagaflokkar þessir komu út árið eftir og urðu sum lögin vinsæl, sérstaklega „Bergljót“ og tvísöngurinn milli Gunnars og Kolskeggs.

Að loknum samsöngnum var tónskáldinu haldið samsæti í veitingasalnum uppi á loftinu í Bárunni. Ræður voru fluttar og heillaóskir bárust og voru lesin upp. Meðal þeirra var kvæði eftir Guðmund Magnússon skáld, sem hljóðar þannig:

Sæll vertu, söngfuglinn góði
sólskin í tónum
hefurðu fært oss á förnum
fimmtíu árum.
Lengi mun nafn þitt, Laxdal,
ljóma í söngvum
ástsæld og aðdáun vafið