Brynjólfur Þorláksson

Brynjólfur Þorláksson (1867-1950)
Brynjólfur Þorláksson fór að láta að sér kveða í sönglífi Reykjavíkur um og eftir 1890 og vekur strax á sér eftirtekt sem smekkvís söngstjóri og ágætur hljóðfæraleikari. Sem harmóníumleikari mun enginn hafa tekið honum fram, þegar hann var á bezta skeiði. Kom hann oft fram sem einleikari á þetta hljóðfæri og einnig sem samleikari með píanói og fiðlu. Eftir að hann var orðinn dómkirkjuorganisti er hann um skeið aðalmaðurinn í tónlistarlífi höfuðstaðarins.

Brynjólfur er fæddur 22. maí 1867 í Nýjabæ á Seltjarnarnesi, sonur Þorláks Þorkelssonar, sem lengi var bóndi á Bakka á Seltjarnarnesi, og konu hans Þórunnar Sigurðardóttur, silfursmiðs í Ráðagerði á Álftanesi, Benediktssonar. Faðir Brynjólfs var söngelskur maður, æfði söngflokk á Seltjarnarnesi og lék á langspil. Brynjólfur lærði í barnaskóla á Seltjarnarnesi að þekkja nóturnar hjá Guðmundi Einarssyni í Bollagörðum, síðar bónda í Nesi við Seltjörn. Átján ára gamall lærði hann organleik hjá Jónasi Helgasyni. Brynjólfur átti þá ekkert hljóðfæri, fjárráðin leyfðu það ekki, en fékk að æfa sig á stofuorgel hjá Benedikt Ásgrímssyni gullsmiði á Vesturgötunni (d. 1921). Benedikt og hin kunna mannúðarkona Ólafía Jóhannsdóttir voru systkinabörn. Benedikt leyfði fleiri piltum að æfa sig endurgjaldslaust á stofuorgelið sitt. Síðan lærði Brynjólfur um tveggja ára bil píanóleik hjá frú Önnu Petersen, móður Helga Pjeturss. Hún var ágætur kennari með menntun frá Kaupmannahöfn. Hún hafði nemendahljómleika i Góðtemplarahúsinu einu sinni á ári og láku þá nemendurnir saman á hljóðfærin, stundum píanó og harmoníum saman, og mun þetta hafa verið fyrsti vísir að hljóðfærasamleik í Reykjavík. Árið 1898 fór Brynjólfur utan með 800 króna styrk frá AlÞingi. Lærði hann í Kaupmannahöfn tónfræði hjá Peter Rasmussen organista við Garnisonkirkjuna og orgelleik hjá prófessor Nebelong organista við Jóhannesarkirkjuna, sem var víðkunnur orgelsnillingur. Brynjólfur taldi sig hafa haft mikið gagn af náminu í Kaupmannahöfn, þótt námstíminn hafi verið stuttur - aðeins tíu mánuðir. Þar heyrði hann góða tónlist, sótti reglulega hljómleika konunglegu hljómsveitarinnar og fór oft í óperuna.

Þegar Steingrímur Johnsen stofnaði karlakórinn „14. janúar 1892“ var Brynjólfur einn af þeim fyrstu, sem gengu í það félag. Hann aðstoðaði Steingrím og fékk stundum að taka við taktsprotanum. Kvaðst hann hafa haft mikið gagn af vist sinni þar, því þar vandist hann raddæfingum og þótti honum Steingrímur ágætur söngstjóri. Ári áður, 1891, stofnaði hann fyrir tilstilli Þorláks Johnsens, kaupmanns, drengjakór, sem hann nefndi „Vonin“. Drengirnir voru allir undir og um fermingu. Fyrsti samsöngur kórsins var haldinn á Hótel Ísland 30. júní 1891 og var þá meðal annars sungið lagið „Nú er glatt í hverjum hól“ eftir Helga Helgason, en Þetta lag hefur æskan sungið kynslóð eftir kynslóð .  Eftir námið í Kaupmannahöfn færðist Brynjólfur í aukana. Hann varð söngstjóri söngflokks karla og kvenna, sem stofnaður var 1900. Á næstu árum uppfærði hann söngverk fyrir blandaðan kór, stundum í samvinnu við aðra, fyrst Björn Kristjánsson og síðar Sigfús Einarsson, eftir að Sigfús var kominn heim frá Höfn 1903, en Brynjólfur var á þessum árum aðalmaðurinn í sönglífinu.

En Brynjólfur hafði fleiri járn í eldinum. Árið 1902 stofnaði hann karlakórinn „Káta pilta“, sem skipaður var öllum þeim beztu söngkröftum, sem þá var völ á. Varð sá söngflokkur afar vinsæll undir stjórn Brynjólfs og starfaði í nokkur ár. Er hans getið í söngskrá árið 1910. Árni Thorsteinson segir, eftir að hafa talið upp söngmennina í kórnum: „Hér getur að líta herlið hans (Brynjólfs) - það úrvalslið -, sem hann leiddi oft fram til sigurs á söngpallinum og auk þess við önnur tækifæri.“ Það var einmitt þessi kór, sem söng við konungskomuna 1907 á Þingvöllum. Þá æfði Brynjólfur einnig konungskantötuna eftir Sveinbjörn Sveinbjörnsson með stórum blönduðum kór, og hlaut sú uppfærsla einróma lof í Alþingishúsinu undir hans stjórn.

Brynjólfur var skrifari hjá landshöfðingja 1881-1903, nema 1898-99, er hann var við tónlistarnám í Kaupmannahöfn, og frá 1904 vann hann sem ritari í stjórnarráðinu, en hann var listaskrifari. Hann varð eftirmaður Steingríms Johnsens sem söngkennari Latínuskólans og Prestaskólans. Jafnframt kenndi hann söng í barnaskóla Reykjavíkur. Þessum söngkennarastörfum gegndi hann til ársloka 1912, er hann hvarf til Vesturheims.

Brynjólfur var ágætur söngkennari. Um Það getur sá borið, sem þetta ritar og var nemandi hans bæði í barnaskólanum og Menntaskólanum og lærði auk þess hjá honum að leika á hljóðfæri. Undir söngsprota hans magnaðist hver maður og lagði sig fram. Skólapiltarnir nutu þess að syngja Bellmanslög og önnur falleg sönglög undir hans stjórn og það var til þess tekið, hve söngur barnanna í barnaskólanum var fagur við vorprófin. Þá var sungið í leikfimissal Miðbæjarskólans og bæjarbúar fjölmenntu til að hlýða á.

Brynjólfur var dómkirkjuorganisti frá 1902 til ársloka 1912, er hann sagði starfinu lausu. Í viðtalsgrein, sem birt er í Tónlistinni 1945, segir hann: „Við lát Jónasar Helgasonar varð ég organisti við Dómkirkjuna og gegndi því starfi í tíu ár. Lagði ég ríkasta áherzlu á að fá gott hljóðfall í kirkjusönginn og hafði æfingar á hverju laugardagskvöldi. Stofnsetti ég reglulegan kirkjukór til Þess að halda hljómleika, og var ágóða af þeim söngkvöldum varið ti 1 þess að greiða fólkinu fyrir kirkjusönginn. Áður hafði fólkið enga þóknun fengið. Gat ég nú borgað hverjum manni fimm krónur á mánuði gegn skuldbindingu um að mæta á öllum æfingum. Eftir þetta tók söfnuðurinn að sér allan kostnað við sönginn. Var þar með í fyrsta sinni komið föstu skiplagi á kirkjusönginn, sem áður hafði verið tilviljunarkennd sjálfboðavinna. Oganistanum voru greiddar sex hundruð krónur í árslaun.“

Ennfremur segir Brynjólfur í sömu grein: „Um áramót 1913 lét ég af forsöngvarastarfinu og hélt þá að hausti til Vesturheims. Þar mættu mér ný verkefni. Ferðaðist ég um Kanada og Dakota á vegum Þjóðræknisfélagsins, kenndi unglingum kórsöng og annaðist safnaðarsöng. Var þetta starf eftir annara umsögn talið fjöregg íslenzkrar samheldni og þjóðrækni vestan hafs. Aukastarf mitt var hljóðfærastilling, sem ég síðan hefi stundað. Í Íslendingabyggðunum hafði ég með höndum barnakóra, blandaða kóra, kvennakóra og karlakóra. Þar kynntist ég Björgvini Guðmundssyni tónskáldi og tók við stórum karlakór í Winnipeg, sem hann hafði stofnað. Stóð sönglíf Vestur-Íslendinga í miklum blóma, og var hljóðfæraleikur mjög útbreiddur. Var dvöl mín þar vestra hin ánægjulegasta, og þar eignaðist ég marga góða vini.“

En heimþráin gerði oft vart við sig og hvarf Brynjólfur aftur heim til Íslands 1933 og tók við söngkennslu í þremur barnaskólum og hafði umsjón með kennslunni. Varð hann fyrir miklum vonbrigðum í því starfi, því honum fannst söngkennslu allri hafa hrakað mjög frá því áður fyrr. Hann taldi þó þetta ekki sök söngkennaranna, sem margir voru góðir,  heldur var þetta fyrirkomulaginu að kenna. Söngkennslan var ekki einkannaskyld og börnin fengust ekki til að leggja rækt við þá námsgrein, sem einskis var metin.

Brynjólfur gaf út nokkrar nótnabækur: Svanurinn, söngvasafn 1906,Organtónar I og II, 1910-1913 (bæði heftin endurprentuð síðar), Safn af forspilum fyrir organista. Þessar nótnabækur hafa verið þjóðinni hjartfólgnar og smekkbætandi.

Brynjólfur Þorláksson var einlægur umbótamaður á sviði kirkjusöngsins. Hann var með Sigfúsi Einarssyni í ráðum um það,  hverjum nýjum lögum skyldi bætt við og hverjum sleppt af þeim, sem eru í eldri útgáfunni af Kirkjusöngsbók Jónasar Helgasonar, þegar sú bók var gefin út í annað sinn, endurskoðuð, árið 1906. Brynjólfur kenndi organistaefnum og öðrum harmoníumleik. Einn af nemendum hans var Sigvaldi Kaldalóns, sem þótti ganga næst meistaranum í snilli á það hljóðfæri.

Brynjólfur hafði mikinn áhuga á dulrænum efnum og mikill kunningi Indriða miðils. Bókin „Indriði miðill“, sem Þórbergur Þórðarson færði í letur, eru endurminningar Brynjólfs. (Rvík. 1942 ). Brynjólfur var ljúfmannlegur í framkomu og vinsæll. Hann hafði þá snilli til að bera, sem fæst ekki með lærdómi eingöngu. Brynjólfur andaðist í Reykjavík 16. febr. 1950.

Þorkell Þorláksson, bróðir Brynjólfs, var ákaflega listrænn eins og hann. Hann var söngmaður góður og söng í kórum á yngri árum sínum. Hann var lengi skrifari hjá amtmanni, og þegar það embætti var lagt niður, þótti það sjálfsagt mál, að hann flyttist yfir í hið nýstofnaða stjórnarráð, því hann var listaskrifari eins og Brynjólfur bróðir hans. Hann hafði áhuga á dulrænum efnum eins og Brynjólfur bróðir hans og var framarlega í Guðspekifélaginu. Eftir hann er sönglagið „Fýkur yfir hæðir“ við hið alkunna kvæði Jónasar Hallgrímssonar. Lagið þekkja allir af eldri kynslóðinni. Þorkell andaðist 1946, Þá orðinn 79 ára gamall.

Hér á eftir fer útdráttur úr viðtalsgrein við hinn mikla söngmann Gísla Guðmundsson bókbindara, sem birtist í Tónlistinni 1946 í tilefni af sjötugsafmæli hans. Gísli var fæddur söngmaður og allir bæjarbúar þekktu hans miklu og hreimfögru tenórrödd, sem ómað hefur innan borgarmúra Reykjavíkur í marga áratugi. Gísli segir:

„Söngfélögin, sem ég hefi starfað í, eru orðin allmörg. Mikil var vinnan og fyrirhöfnin við allar æfingarnar. Þetta er samanlagt orðinn langur tími í fimmtíu og fimm ár. Þrettán fyrstu árin söng ég kauplaust í kirkjukórnum. Svo var kaupið tólf krónur á mánuði. Seinna bað ég um þriggja króna kauphækkun, en fékk ekki. Þá hætti ég um tíma, en byrjaði aftur. Brynjólfur Þorláksson var söngstjóri á sögulegasta „konsertinum“, sem ég man eftir. Hann var alltaf mikill smekkmaður og listastjórnandi. Við vorum alls sextán, sem sungum þar saman í karlakór, og höfðum „vískí“ bak við tjöldin til að mýkja okkur. Þetta var rétt um lokin. Öll skipin voru inni, mikið af norskum og færeyskum skipum. Við sungum m.a. „Sjömanden“ og fengum dynjandi lófaklapp. Þegar söngurinn var úti „marséruðum“ við niður í gegnum Bryggjuhúsið og sungum „Sjömanden“ út yfir höfnina, en sjómennirnir úti á skipunum klöppuðu og hrópuðu af fögnuði. Þá var líf og fjör. Þá var bærinn eins og eitt heimili. Nú er allt orðið svo fínt, allt orðið eintómir flokkadrættir og innilokun.“

Þetta er skemmtileg þjóðlífslýsing, sem hinni mikli söngmaður bregður upp af sönglífinu í Reykjavík í „gamla daga.“